Byłem na Forum Ekonomicznym w Krynicy. Trochę jest to targowisko próżności, trochę miejsce, gdzie można spokojnie porozmawiać, czegoś się dowiedzieć, ubić interesy. Przyszło mi jednak wziąć udział w dyskusji o kondycji dziennikarstwa śledczego w świecie. Zestaw uczestników był intrygujący: Hindus, Bośniak, wyniosły Anglik, Ukrainka, młody pistolet z TVN i ja. Anglik usiłował pozować na stojącego dużo wyżej od całej reszty mentora, ale cała reszta, i owszem, sympatyczna. Rzec by więc można – nic zaskakującego, nic nowego. Rutyna. Działo się to jednak w dniu, w którym do Polski dotarła wiadomość o tym, że Amerykanie wydadzą nam Dariusza Tytusa Przywieczerskiego.

Miałem przygotowane okrągłe wystąpienie, ale postanowiłem je całkowicie zmienić. Przywieczerski bowiem to klucz do największych zagadek Trzeciej Rzeczypospolitej. Opowiedziałem więc o tym, jak bardzo lubię takie momenty, gdy coś niespodziewanie drgnie, gdy nagle – w zupełnie niespodziewanym miejscu – odsłania się zasłona.

Od wielu miesięcy w swoich „Komentarzach Tygodnia” mówiłem o dwóch panach, którzy powinni opowiadać na nowo dzieje III RP: o Dariuszu T. Przywieczerskim i o Rudolfie Skowrońskim. Na obu z utęsknieniem czekam. No i wreszcie coś drgnęło... – temu właśnie poświęciłem swoje wystąpienie. Opowiadałem o podnieceniu, które ogarnia człowieka, gdy rusza tropem rozwiązania dużej zagadki, o problemach, które na niego za to spadają, i o niesłychanej satysfakcji, gdy uda się dotrzeć do prawdy. To, oczywiście, bardzo subiektywne odczuwanie dziennikarstwa, potem przychodzą rozczarowania, choćby i tym, że to, czym tak się pieczołowicie zajmowałem przez kilka miesięcy, właściwie niewielu obchodzi, wielu natomiast potrafi to wyśmiać i przekręcić. To już zupełnie inne sprawy. Dziennikarze z Bośni, Indii i Ukrainy opowiadali o innym świecie, w którym za odrobinę prawdy traci się życie.

Nas to – dzięki Bogu – nie dotyczy, u nas nie zabija się niewygodnych dziennikarzy. Co najwyżej się ich ośmiesza, odbiera się im wiarygodność. To naprawdę niewielkie konsekwencje za wciskanie się do pokoju z tajemnicami.

Zwierzę się Wam z jeszcze jednej – chyba nieco wstydliwej – sprawy. Otóż siedząc na tej ze wszech miar poważnej konferencji, ułożyłem sobie w głowie wiersz trochę opowiadający o upartych poszukiwaczach prawdy.

Niech będą pochwalone dzieci Syzyfa

Pieniądze mówią językiem kompromisu.
Dojrzewają w ciszy.
Żywią się ciszą i tajemnicą.
Tajemnica nie lubi nagłych ruchów.
Żyjemy więc cicho, pod kopułą nieznanego losu,
Staramy się nie wykonywać gwałtownych ruchów,
Aby nie prowokować Nieznanego.
Jesteśmy wdzięczni za to,
że niewiele wiemy
O prawdziwych ruchach
nieboskłonu.
Żyjemy cicho pod kopułą losu,
Nieświadomi tego,
Że tylko daremny wysiłek synów Syzyfa
Sprawia,
Iż nie lecą nam na głowę
Lawiny kamieni.

Felieton, w którym łączą się ze sobą: opowiadanie o poważnej konferencji, refleksje na temat kondycji dziennikarskiego rzemiosła i nagła chwila z wierszem, jest iście ryzykowną miksturą, która może doprowadzić do niesmaku albo poczucia chaosu. Czasem jednak trudno oprzeć się pokusie klejenia opisu rzeczywistości z takich właśnie – nieprzystających do siebie – patchworków.

Śmieszy mnie celebrowanie powagi i majestatu, które zwykle wiążą się z pojęciem „dziennikarz śledczy”. To takie dodawanie sobie ważności i animuszu na siłę. Prawdziwym śledczym może być oficer policji, człowiek ze służb specjalnych lub dobrze wykwalifikowany i inteligentny prokurator. Oni mają do dyspozycji machinę techniki i państwowe wpływy, a dziennikarzyna? Cóż on w rzeczywistości może? Po co dodawać mu ważności ponad miarę? Nie lubię terminu „dziennikarz śledczy”, bo brzmi on megalomańsko i naprawdę na wyrost. Wolę mówić o tej pracy jako o „dziennikarstwie wnikliwym”, przyzwoitym, służącym prawdzie.

Po tej mojej konferencyjnej „wenie” w Krynicy zacznę chyba myśleć o tych, którzy poważnie – nie dla zgrywy i splendoru, nie na zamówienie służb specjalnych oraz wszelkiej maści lobbystów i prowokatorów – uprawiają profesję wyjaśniania ważnych spraw i opowiadania o nich swoim widzom, słuchaczom i czytelnikom jako o... dzieciach Syzyfa. Od tej naszej roboty nic spektakularnie się nie zmienia, przeciwnie – po każdym takim fajerwerku rzeczywistość wygładza bąble i nadal jest spokojną taflą codzienności.

Nie jesteśmy w stanie zmienić świata, bo on zawsze będzie wracał w swoje schematy, zawsze będzie na nim sporo gagatków, którzy trudnią się oszukiwaniem, zastraszaniem, wymuszaniem.

To, że często osiągają najwyższe szczeble polityki, w żadnym wypadku nie może nikogo i nigdzie dziwić. Rzeczywistość codziennie mówi nam, że pchanie tego potężnego kamienia pod górę nie ma najmniejszego sensu. A jednak wielu wstaje i właśnie to czyni.

Jakże zatem nie mówić o nich: synowie Syzyfa?

Ale czyż jest w naszej egzystencji coś bardziej szlachetnego niż takie właśnie zajęcie? Wszak nasz Pan powiedział, że to, co miało być ukryte, będzie pokazane w świetle, a to, czego nie miały ujrzeć oczy, zostanie wyjaśnione. Tajemnice żywią Złego, a ich wyjaśnianie jest wydzieraniem mu jego najcenniejszych domen.

Przesadzam, dmę w zbyt patetyczne tony? Pewnie tak, ale w każdym ludzkim zajęciu jest prawdziwa poezja, pod warunkiem, że wkładamy w nie całego siebie, całą swoją duszę, całą moc własnego istnienia. „Namacalne efekty” z czasem okazują się ułudą, a przebyta droga prawdziwie uczy mądrości. Kroczenie nią jest sensem samym w sobie.

***

Tak to sam sobie uczyniłem małe rekolekcje na temat własnego zawodu. A wszystko zawarło się w kilkudziesięciu minutach, w czasie, który poświęcony był na tę nudną – tak się zapowiadała – konferencję w Krynicy.