Kiedy w lipcu 1967 r. przebywający z wizytą w Turcji papież Paweł VI uklęknął w świątyni Hagia Sophia w Stambule na krótką modlitwę, wywołało to oburzenie miejscowej opinii publicznej. Dwanaście lat później nikt nie zauważył, jak w tym samym miejscu Jan Paweł II, kontemplując piękno niezniszczonych przez muzułmanów bizantyjskich mozaik, dyskretnie przesuwał palce po paciorkach różańca. Prawo tureckie zabrania bowiem modlitwy w miejscach publicznych, a takim była do 24 lipca, jako muzeum, perła wspaniałej kultury bizantyjskiej Hagia Sophia, która przez 916 lat odgrywała rolę chrześcijańskiej świątyni, a przez 482 lata służyła jako meczet.

Dawno nie było tak licznych i zgodnych protestów i głosów oburzenia jak z powodu zamienienia Hagii Sophii w meczet. Jednym, zdecydowanym głosem przemówiły solidarnie lokalne Kościoły prawosławne, rządy wielu państw i UNESCO – świątynia zaliczana jest bowiem do światowego dziedzictwa ludzkości; głos zabrali także prominentni przedstawiciele różnych Kościołów chrześcijańskich. Sprzeciw wyraziła nawet Unia Europejska, nieskora do protestów, kiedy gwałcone są prawa chrześcijan. Decyzję tureckiego rządu odebrano jako odejście od dialogu i przejaw odradzania się fanatyzmu religijnego.

Czy powodem zmiany statusu dumy i symbolu dawnej wspaniałości chrześcijańskiego Bizancjum było zaspokojenie potrzeb religijnych muzułmanów? Bynajmniej. Jeszcze rok temu prezydent Turcji Recep Tayyip Erdogan mówił, że trudno jest wypełnić wiernymi pobliski meczet sułtana Ahmeda, więc absurdem byłoby otwieranie Hagii Sophii dla muzułmańskiego kultu. Od dawna było jednak wiadomo, że rządząca Partia Sprawiedliwości i Rozwoju miała takie rozwiązanie w swoich planach.

Tureckie władze zapewniają, że wnętrze Hagii Sophii pozostanie nienaruszone; mozaiki i ikony nadal będą cieszyć oczy odwiedzających. Wątpliwości jednak pozostają. Czy będzie to do pogodzenia z muzułmańskim kultem, który wyklucza wizerunki Boga? Jak będzie możliwe zwiedzanie, skoro wyznawcy islamu pięć razy dziennie zbierają się na modlitwę?

Czy środowiska nacjonalistyczne w pewnym momencie nie zażądają usunięcia reliktów wspaniałej kultury bizantyjskiej? Aż strach pomyśleć, gdyby się tak stało, bo oznaczałoby to cios dla światowego dziedzictwa.

Nie można zapomnieć, że stosunek Turków do chrześcijańskiego dziedzictwa w nie tak dalekiej przeszłości cechowała wrogość. Po inwazji tureckiej na Cypr w 1974 r. doszło nie tylko do czystek etnicznych, ale także do bezprzykładnego niszczenia chrześcijańskiej kultury. W zaanektowanej północnej części wyspy zbezczeszczono ponad 550 prawosławnych cerkwi i monasterów. Niektóre z nich zostały zamienione w meczety, muzea, centra rozrywki, hotele, magazyny i koszary tureckiego wojska. Podobny los spotkał ormiańskie świątynie. Tysiące bezcennych ikon i fresków usunięto ze ścian oraz sprzedano na zagranicznych aukcjach.

Prezydent Erdogan nie wygląda na takiego, co by się liczył ze światową opinią publiczną. W swych pierwszych oświadczeniach podkreślił, że nikt nie ma prawa ingerować w wewnętrzne sprawy Turcji. Wybranie przez niego daty 24 lipca na przywrócenie muzułmańskiego kultu w Hagii Sophii wydaje się prowokacją, demonstracją siły i lekceważenia praw mniejszości – tego bowiem dnia w 1923 r., po klęsce imperium osmańskiego w I wojnie światowej, podpisany został traktat w Lozannie, ustanawiający granice państwa tureckiego. Znalazła się tam klauzula o ochronie praw mniejszości chrześcijańskiej.

Hagia Sophia jako muzeum była znakiem pokojowego współistnienia chrześcijan i muzułmanów, co w sytuacji narastania antyislamskich nastrojów na świecie wskutek działań muzułmańskich terrorystów stanowiło wartość nie do przecenienia. Dlatego na decyzji tureckiego rządu ucierpi wizerunkowo nie tylko Turcja, ale także islam.