Kolejny Tydzień Modlitw o Jedność Chrześcijan rozpocznie się 18 stycznia. Jego pomysłodawcą był Paul Wattson, amerykański anglikanin, który w 1909 r. przeszedł na katolicyzm. Głównym argumentem za prawdziwością Kościoła katolickiego był dla niego prymat następcy św. Piotra. O św. Janie Bosko mówiono, że po Eucharystii i Matce Bożej najbardziej kochał papieża. To samo można powiedzieć o Wattsonie, który obdarzał Ojca Świętego miłością i szacunkiem na długo, zanim został katolikiem.

Trochę historii

Historia Kościoła to ciągłe zmaganie się z ludzkim grzechem i słabością, które sprawiają, że modlitwa Jezusa za uczniów, „aby wszyscy stanowili jedno, jak Ty, Ojcze, we Mnie, a Ja w Tobie (...), by świat uwierzył, że Ty Mnie posłałeś” (J 17, 21), będzie aktualna i konieczna aż do Jego powrotu na końcu czasów.

W dziejach Kościoła od początku jego istnienia pojawiały się napięcia i rozdarcia. W Pierwszym Liście do Koryntian (1, 10-13) św. Paweł Apostoł przestrzega przed podziałami, które wynikają z tworzenia stronnictw, grup w oparciu o liderów, a nie Chrystusa. „Myślę o tym, co każdy z was mówi: «Ja jestem od Pawła, a ja od Apollosa; ja jestem Kefasa, a ja Chrystusa». Czyż Chrystus jest podzielony? Czyż Paweł został za was ukrzyżowany? Czyż w imię Pawła zostaliście ochrzczeni?” (1 Kor 1, 12-13).

Gdy jednak Chrystus ustanawiał Kościół, zbudował go „na fundamencie apostołów i proroków” (Ef 2, 20), sam będąc jego kamieniem węgielnym. Wyjątkową rolę, z woli Chrystusa, pełnił w nim od początku św. Piotr – Skała, Opoka. To jemu Zbawiciel złożył obietnicę, że na nim zbuduje Kościół, którego moce piekielne nie przemogą, i da mu klucze królestwa niebieskiego (por. Mt 16, 18-19).

Ta rola Piotra i jego następców – biskupów Rzymu ma zasadnicze znaczenie zarówno przy podziałach Kościoła, jak i dla jego jedności.

Już w pierwszym tysiącleciu chrześcijaństwa Kościół w Rzymie i jego biskup cieszyli się szczególnym autorytetem jako świadkowie prawdziwej wiary. Rola biskupa Rzymu jako obrońcy prawdziwej Ewangelii i jedności Kościoła powszechnego ukazała się szczególnie wyraźnie podczas herezji, które rozdzierały Ciało Chrystusa, oraz na soborach powszechnych, które były odpowiedzią na błędy dotyczące przede wszystkim Bóstwa Chrystusa i Trójcy Świętej.

W lipcu 1054 r. z powodu m.in. zakwestionowania prymatu papieża miała miejsce tzw. schizma wschodnia – symboliczna data odłączenia się od jedności z Rzymem Kościoła w Konstantynopolu i chrześcijan prawosławnych. Również protest Marcina Lutra w październiku 1517 r. dotyczył, obok kwestii usprawiedliwienia przez wiarę, wolnej woli, odpustów, a przede wszystkim pytania, czy biskupowi Rzymu należy się posłuszeństwo, czy też nie. Luter stwierdził, że skoro papież nie uznaje jego nauki, jest Antychrystem i należy mu się sprzeciwić.

Świadomość

Kościół katolicki nigdy nie zaprzestał wysiłków na rzecz odnowienia utraconej jedności chrześcijan, ma bowiem świadomość, że pozostaje Kościołem Chrystusa. Ale i poza Kościołem katolickim, wśród protestantów pod koniec XIX wieku pojawiły się inicjatywy na rzecz pojednania. Od 1910 r. datuje się współczesny ruch ekumeniczny, zapoczątkowany przez delegatów wspólnot protestanckich podczas konferencji w Edynburgu, który miał na celu odbudowanie jedności Kościoła. Również Kościół katolicki po Soborze Watykańskim II (1962-65) zaangażował się w ten ruch i prowadzi dziś dialogi ekumeniczne z większością Kościołów prawosławnych i wschodnich oraz Wspólnot kościelnych wywodzących się z reformacji Marcina Lutra. Dialog ten dotyczy zagadnień, w których należy wypracować porozumienie, aby można było osiągnąć widzialną jedność. Chodzi o różnice w rozumieniu niektórych artykułów wyznania wiary, sakramentów i autorytetu w Kościele. Jeśli chodzi o pierwszy obszar, związany z wiarą – w przypadku dialogu z protestantami ważne są kwestie dotyczące m.in. kultu świętych, a zwłaszcza miejsca Maryi w Kościele. Z Kościołami prawosławnymi dzieli nas wciąż rozumienie pochodzenia Ducha Świętego: czy od Ojca i Syna, jak uczy Kościół katolicki (słynne Filioque), czy tylko od Ojca. W kwestii sakramentów – z Kościołami prawosławnymi łączy nas ich liczba (siedem), ze wspólnotami protestanckimi i anglikańskimi tylko sakrament chrztu. Trzeci punkt zapalny dotyczy rozumienia autorytetu w Kościele, czyli przede wszystkim prymatu papieża.

Od kilkudziesięciu lat do tych trzech kwestii spornych dochodzą jeszcze sprawy związane z etyką i moralnością. Chodzi zwłaszcza o wierność biblijnemu nauczaniu o małżeństwie i rodzinie, ponieważ większość Wspólnot protestanckich uznaje związki jednopłciowe za małżeństwa, akceptuje antykoncepcję czy metody zapłodnienia in vitro.

Kościół katolicki czuje się szczególnie odpowiedzialny za zachowanie jedności Kościoła Chrystusa i za odnowienie jedności z chrześcijanami, którzy od niego odeszli. Wynika to z przeświadczenia, że Chrystus powierzył Piotrowi i jego następcom troskę o Kościół powszechny, jego jedność i rozwój.

Prymat Piotra

Niestety, to właśnie prymat biskupa Rzymu jest dla chrześcijan odłączonych od Kościoła katolickiego główną przeszkodą na drodze do pojednania. Wiedział o tym dobrze św. Jan Paweł II i w 1995 r. napisał encyklikę Ut unum sint (Aby byli jedno), w której starał się przekonać braci z innych Kościółów i Wspólnot kościelnych, że uznanie przez nich prymatu Piotrowego nie zagroziłoby ich tożsamości, a wręcz przeciwnie – pomogłoby zrealizować cel ekumenizmu, którym jest jedność chrześcijan. Bez uznania prymatu papieskiego niemożliwa jest bowiem jedność w wierze, w sakramentach, zwłaszcza w Eucharystii, na poziomie widzialnym i w sprawach moralności. We wspomnianej encyklice czytamy: „Kościół katolicki zarówno przez swoją praxis, jak i w oficjalnych tekstach, wyraża przekonanie, że komunia Kościołów partykularnych z Kościołem Rzymu oraz ich Biskupów z Biskupem Rzymu jest w Bożym zamyśle podstawowym warunkiem pełnej i widzialnej komunii. Papież, podobnie jak Piotr podczas I Soboru Apostolskiego z 49 r., zapewnia widzialną jedność uczniów Chrystusa. „Kościół katolicki jest świadom, że pośród wszystkich Kościołów i Wspólnot kościelnych to on zachował posługę Następcy Apostoła Piotra w osobie Biskupa Rzymu, którego Bóg ustanowił «trwałym i widzialnym źródłem i fundamentem jedności»”.

Bez uznania papieża i jego jednoczącej roli jedność podzielonych chrześcijan nie jest możliwa. Właśnie prymatowi Ojca Świętego poświęcone są ostatnie dokumenty dialogu katolicko-prawosławnego, w których podkreśla się, że prymat ten powinien być sprawowany w ramach kolegium biskupiego, o czym również uczy Kościół katolicki. Papież nie jest samowładnym autokratą, ale biskupem Rzymu, któremu z woli Chrystusa została powierzona troska o wszystkie Kościoły. Nie jest również pierwszym między równymi, pozbawionym realnej władzy i autorytetu, „bez których funkcja ta byłaby tylko pozorem”.

Braterska zgoda

Zatem podobnie jak powodem podziałów wśród chrześcijan jest odrzucenie prymatu Piotra i jego następców, tak warunkiem odnowienia jedności między nimi jest jego ponowne uznanie. Wszystkie inne tematy i problemy poruszane w dialogach ekumenicznych skupiają się jak w soczewce na przyjęciu albo odrzuceniu prymatu Piotrowego. Z tego względu tak ważne są praca teologów nad lepszym zrozumieniem istoty urzędu papieskiego i wysiłki papieży, by ukazać prymat taki, jakim jest w istocie, czyli jako służbę na rzecz jedności całego Kościoła w wierze, sakramentach, jedności widzialnej i praktyce życia chrześcijańskiego.

Na zakończenie swojej encykliki Jan Paweł II cytuje św. Cypriana z Kartaginy, który o konieczności zgody i pojednania w Kościele napisał: „Bóg nie przyjmuje ofiary od tego, kto trwa w niezgodzie, ale raczej każe mu odejść od ołtarza i pojednać się najpierw z bratem. Tylko w ten sposób nasze modlitwy będą natchnione pokojem i staną się miłe Bogu. Największa ofiara, jaką możemy złożyć Bogu, to pokój i braterska zgoda między nami, to lud zgromadzony przez jedność Ojca, Syna i Ducha Świętego”.

dogmatyk i ekumenista, prof. Uniwersytetu Szczecińskiego