Reklama

Kościół

Jak czytać krzyż?

„Krzyże nie tylko określają daną epokę, ale też pozwalają ludziom wyzwolić się z ich problemów, zrozumieć samych siebie, nadać sens własnemu życiu” – pisze o. Eugeniusz Grzywacz, autor książki Krzyż. Historia odkrywana w dziejach sztuki.

Niedziela Ogólnopolska 15/2025, str. 28-29

[ TEMATY ]

książka

krzyż

Wydawnictwo eSPe

O. Eugeniusz Grzywacz,

O. Eugeniusz Grzywacz,

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Jakub Krawiec: Krzyż nierozerwalnie związany jest z historią naszej ojczyzny, ale też z historią polskich rodzin. Na ścianach naszych domów krzyż zajmował – i często nadal zajmuje – honorowe miejsce. Czym dla Ojca jest krzyż?

O. Eugeniusz Grzywacz: Polską religijność kojarzymy z kultem obrazów Matki Bożej, ale na samym poczatku tak nie było. Początkowa historia naszej ojczyzny była skupiona wokół krzyża. Chrześcijaństwo przyszło do nas wraz z krzyżem. Czym dla mnie jest krzyż? Wszystkim.

Ten krzyż jest jakby wyssany z mlekiem matki, ale jest też podstawą naszej chrześcijańskiej wiary. Krzyż to nie tylko znak, to rodzaj naszego życia. Idę za krzyżem, noszę krzyż na swoich ramionach, moje cierpienia przeżywam jako rodzaj krzyża czy pewnej ofiary, doświadczenia, przebłagania – to wszystko łączy się z krzyżem. Trudno sobie w ogóle wyobrazić nasze własne życie, myślenie, pojmowanie samego siebie i tego, co nas otacza, gdyby z naszego słownictwa wyrzucić słowo „krzyż”. Chrześcijaństwa bez krzyża nie ma.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

Przejdźmy do początków historii krzyża. Czy pierwsi chrześcijanie używali tego symbolu?

Reklama

W sztuce wczesnochrześcijańskiej krzyża właściwie nie przedstawiano, dla ówczesnych ludzi był on znakiem hańby. Dla naśladowców Chrystusa stanowił jednak ważny element wiary. Święty Paweł bardzo jasno zaznacza w swoich listach, że prawdziwego chrześcijaństwa nie ma w oderwaniu od krzyża.

Krzyż, oczywiście, zawsze był obecny w religii chrześcijańskiej, ale dopóki krzyżowano ludzi, dopóki śmierć krzyżowa była najbardziej hańbiącym rodzajem śmierci – nie używano tego znaku. Krzyż był w sercu, a nie w jednoznacznych symbolach.

Pierwszy krzyż, który chrześcijaństwo zaakceptowało jako swój znak, związany jest z Konstantynem Wielkim i z jego zwycięstwem na moście Mulwijskim. Przed bitwą ukazał się cesarzowi świetlisty znak krzyża na niebie i usłyszał on głos: „Pod tym znakiem zwyciężysz”. Konstantyn nakazał swoim legionom, aby opatrzyły swoje tarcze i sztandary znakiem, który ujrzał. Tak oznakowana armia, która w większości składała się przecież z pogan, mimo trudnego położenia rzeczywiście zwyciężyła wojska Maksencjusza, który w tym czasie prowadził jedno z ostatnich prześladowań chrześcijan.

Reklama

Konstantyn przypisał swoje zwycięstwo krzyżowi. Wkrótce ogłoszono edykt mediolański, dzięki któremu chrześcijaństwo stało się jednym z wielu oficjalnych kultów religijnych starożytnego Rzymu. Po latach krwawych prześladowań jego wyznawców ten akt stał się prawdziwym zwycięstwem krzyża. Odtąd złocony krzyż, często wysadzany szlachetnymi kamieniami – stąd też m.in. nazywany gemma Crucis (klejnot Krzyża) – stał się znakiem zwycięstwa i chwały. Jest to pierwszy z oficjalnych chrześcijańskich krzyży, po nim pojawiły się różne ich typy, już z figurą Chrystusa, które w poszczególnych epokach zmieniały się i odsłaniały zawsze nieco inne prawdy, które w danych czasach były ważne dla głębszego rozumienia przesłania Ewangelii i naszego zbawienia. Na przykład w okresie średniowiecza, w którym pojawiły się herezje negujące prawdziwe człowieczeństwo Jezusa, aby się temu przeciwstawić, zaczęto przedstawiać wizerunki Ukrzyżowanego udręczonego do granic możliwości.

A jak było w Polsce?

Te najstarsze krzyże nie zachowały się do naszych czasów; pamiętajmy, że początki chrześcijaństwa na naszych ziemiach sięgają X-XI wieku, a historię mamy bardzo burzliwą. Drewniane wizerunki krzyża miały niewielką szansę, aby przetrwać. Z innych regionów Europy wiemy jednak, jakie były w tym czasie krzyże np. w cesarstwie Ottonów; w tym czasie najczęściej były to krzyże tzw. Chrystusa na majestacie, czyli Chrystusa królującego, ubranego w szaty kapłańskie lub królewskie, z koroną na głowie, przybitego do krzyża, ale w taki sposób, że Jego ciało nie tyle wisi, ile stoi na krzyżu. Jezus rozkłada szeroko ramiona, jakby chciał wszystkich zaprosić do siebie.

W książce Ojca znajdziemy opis wielu krzyży, sami widzimy ich dziesiątki w kościołach. Czy każdy krzyż ma nam coś „do powiedzenia”?

Cała książka jest opowieścią o różnych typach i odmianach wizerunków krzyża i Ukrzyżowanego. Są krzyże Chrystusa niecierpiącego, ale są też krzyże Chrystusa skrajnie udręczonego, jak choćby krzyże mistyczne czy zwyczajne krzyże pasyjne. Są też krzyże renesansowe, których autorzy dopatrywali się w Chrystusie ideału piękna i wyzwolenia człowieka przez piękno. Są krzyże rzeźbione i malowane.

Reklama

Krzyże zamawiano, aby przekazać treści religijne. Oczywiście, starano się to robić tak, aby krzyż nie przesłaniał sobą wiary, ale w tej wierze umacniał. Umieszczany w kościołach krzyż niekiedy odsłaniał prawdę o Jezusie, naszym Zbawcy i Królu, a innym razem – prawdę o Synu Bożym, który z miłości do nas stał się człowiekiem i przyjął wszelkie cierpienie za nasze grzechy, aby nas od nich uwolnić. Krzyż ma nas umacniać i przemieniać. Oczywiście, najczęściej największą siłę oddziaływania mają te krzyże, które są również doskonałymi dziełami sztuki. Połączenie dobrego warsztatu wykonania z głęboką i przemyślaną ideą może spoglądającego na krucyfiks poruszyć, przemienić lub uświadomić mu rzeczy, na które wcześniej nie zwrócił uwagi.

Kiedy znajdziemy się w pobliżu krzyża mistycznego, który wiele inspiracji czerpie z Pieśni Izajasza o cierpiącym Słudze Jahwe, udręczonym do granic możliwości, trudno w tym przedstawieniu nie zrozumieć, czym naprawdę było ukrzyżowanie, a w cierpieniu Jezusa nie zobaczyć własnego cierpienia i tym samym nie nadać sensu i godności własnej udręce, chorobie czy bolesnemu umieraniu. Ja cierpię, ale Chrystus też cierpiał i to cierpienie może mnie uszlachetnić, sprawić, że będę wrażliwszy na cierpienia innych, może być też przyczyną mojego powrotu do Boga.

Gdy patrzymy na krzyż na przestrzeni wieków, możemy zauważyć, że za każdym razem była nieco inna potrzeba przekazu krzyża. Kiedy omawia się poszczególne krzyże, które dominowały w danym czasie, to nasuwa się wniosek, że one nie tylko określają epokę, ale też pozwalają ludziom wyzwolić się z ich problemów i zrozumieć samych siebie, nadać sens ich życiu. Oczywiście, gdy jedne problemy zostają rozwiązane, to pojawiają się następne. W wielu przypadkach zapatrzenie się w krzyż i zrozumienie jego przesłania może być dobrym lekarstwem na wiele bolączek naszego życia.

Przed nami Wielki Tydzień. Ten czas w życiu każdego wierzącego łączy się właśnie z krzyżem Chrystusa, szczególnie w Wielki Piątek. Jak dobrze przeżyć ten okres?

Ważnym przeżyciem jest dla wierzących moment, kiedy w piątą niedzielę Wielkiego Postu zasłaniamy krzyże w kościołach. Krzyż zasłania się po to, aby w Wielki Piątek zobaczyć go na nowo i upaść przed nim na kolana. Kościół, zasłaniając krzyż, niejako przygotowuje nas do adoracji krzyża. Chce, aby on stał się dla nas kluczem do nieba, bramą zwycięstwa. Bo tym jest właśnie krzyż.

Nie można jednak tylko zatrzymywać się na przedstawieniach krzyża, trzeba dostrzec go w swoim życiu, we własnej historii i spojrzeć na ten znak jako znak zbawienia i zwycięstwa. Chrześcijaństwo nie jest chrześcijaństwem jedynie Wielkiego Piątku i krzyża. Krzyż jest kluczem do nieba. Wielki Piątek musi zakończyć się zwycięstwem Zmartwychwstania – dopiero wtedy wszystko ma sens.

O. Eugeniusz Grzywacz, z Zakonu Pijarów, z wykształcenia jest historykiem sztuki, był prefektem i ojcem duchownym w pijarskim seminarium, dyrektorem Katolickiego Liceum Ogólnokształcącego Ojców Pijarów w Krakowie. Przez 12 lat prowadził Centrum Wiara i Kultura. Obecnie jest rektorem kościoła Przemienienia Pańskiego na ul. Pijarskiej w Krakowie.

2025-04-08 15:22

Oceń: +2 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

„Sekretarz dwóch papieży” - promocja książki w Krakowie

[ TEMATY ]

książka

Maria Fortuna-Sudor

- Co robił aktualny Metropolita Lwowski, gdy Jan Paweł II po raz pierwszy przyjechał do Polski? Jak został sekretarzem papieża – Polaka? W jakich okolicznościach śpiewał z Janem Pawłem II godzinki?

Odpowiedzi na te, ale też inne, zdecydowanie istotniejsze pytania można znaleźć w książce pt. „Sekretarz dwóch papieży”. Na jej prezentację i na spotkanie z abp. Mieczysławem Mokrzyckim i red. Krzysztofem Tadejem do Sali Okna Papieskiego w domu arcybiskupów krakowskich we wtorkowy wieczór, 23 maja przybyło liczne grono zainteresowanych. Zebranych przywitał metropolita krakowski abp Marek Jędraszewski, który zwracając się do sekretarza dwóch papieży- Jana Pawła II i Benedykta XVI wspominał inne spotkanie w Watykanie i zauważył: . - Któż mógł przypuszczać czy wyobrazić sobie, że po 20 latach spotkamy się tutaj, że będę mógł gościć księdza arcybiskupa w domu arcybiskupów krakowskich. Metropolita Krakowski podkreślił: - Jest dla mnie ogromną radością i zaszczytem, że ksiądz arcybiskup zechciał właśnie w tym domu przedstawić swoją nową, piękną książkę.
CZYTAJ DALEJ

Realizm duchowy św. Teresy od Dzieciątka Jezus

Niedziela Ogólnopolska 28/2005

[ TEMATY ]

święta

pl.wikipedia.org

Wielką zasługą św. Teresy jest powrót do ewangelicznego rozumienia miłości do Boga. Niewłaściwe rozumienie świętości popycha nas w stronę dwóch pokus. Pierwsza - sprowadza się do tego, iż kojarzymy świętość z nadzwyczajnymi przeżyciami. Druga - polega na tym, że pragniemy naśladować jakiegoś świętego, zapominając o tym, kim sami jesteśmy. Można do tego dołączyć jeszcze jedną pokusę - czekanie na szczególną okazję do kochania Boga. Ulegając tym pokusom, często usprawiedliwiamy swój brak dążenia do świętości szczególnie trudnymi okolicznościami, w których przyszło nam żyć, lub zbyt wielkimi - w naszym rozumieniu - normami, jakie należałoby spełnić, sądząc, iż świętość jest czymś innym aniżeli nauką wyrażoną w Ewangelii. Teresa nie znajdowała w sobie dość siły, aby iść drogą wielkich pokutników czy też drogą świętych pełniących wielkie czyny. Teresa odkrywa własną, w pełni ewangeliczną drogę do świętości. Jej pierwsze odkrycie dotyczy czasu: nie powinniśmy odsuwać naszego kochania Boga na jakąś nawet najbliższą przyszłość. Któraś z sióstr w klasztorze w Lisieux „oszczędzała” siły na męczeństwo, które notabene nigdy się nie spełniło. Dla Teresy moment kochania Boga jest tylko teraz. Ona nie zastanawia się nad przyszłością, gdyż może się czasami wydawać zbyt odległa lub zbyt trudna. Teraz jest jej ofiarowane i tylko w tym momencie ma możliwość kochania Boga. Przyszłość może nie nadejść. „Dobry Bóg chce, bym zdała się na Niego jak maleńkie dziecko, które martwi się o to, co z nim będzie jutro”. Czasami myśl o wielu podobnych zmaganiach w przyszłości nie pozwala nam teraz dać całego siebie. Zatem właśnie chwila obecna i tylko ta chwila się liczy. Łaska ofiarowania czegoś Bogu lub przezwyciężenia jakiejś pokusy jest mi dana teraz, na tę chwilę. W chwili wielkiego duchowego cierpienia Teresa pisze: „Cierpię tylko chwilę. Jedynie myśląc o przeszłości i o przyszłości, dochodzi się do zniechęcenia i rozpaczy”. Rozważanie, czy w przyszłości podołam podobnym wyzwaniom, jest brakiem zdania się na Boga, który mnie teraz wspomaga. „By kochać Cię, Panie, tę chwilę mam tylko, ten dzień dzisiejszy jedynie” - pisze Teresa. Jest to pierwsza cecha realizmu jej ducha - realizmu ewangelicznego, gdyż Chrystus mówi nieustannie o gotowości i czuwaniu. Ten, kto zaniedbuje teraźniejszość, nie czuwa, bo nie jest gotowy. Wkłada natomiast energię w marzenia, a nie w to, co teraz jest możliwe do spełnienia. Chrystus przychodzi z miłością teraz. To skoncentrowanie się na teraźniejszości pozwala Teresie dostrzec wszystkie możliwe okazje do kochania oraz wykorzystać je. Do tego jednak potrzebne jest spojrzenie nacechowane wiarą, iż ten moment jest darowany mi przez Boga, aby Go teraz, w tej sytuacji kochać. Nawet gdy sytuacja obecna jawi się w bardzo ciemnych barwach, Teresa nie traci nadziei. „Słowa Hioba: Nawet gdybyś mnie zabił, będę ufał Tobie, zachwycały mnie od dzieciństwa. Trzeba mi jednak było wiele czasu, aby dojść do takiego stopnia zawierzenia. Teraz do niego doszłam” - napisze dopiero pod koniec życia. Teresa poznaje, że wielkość czynu nie zależy od tego, co robimy, ale zależy od tego, ile w nim kochamy. „Nie mając wprawy w praktykowaniu wielkich cnót, przykładałam się w sposób szczególny do tych małych; lubiłam więc składać płaszcze pozostawione przez siostry i oddawać im przeróżne małe usługi, na jakie mnie było stać”. Jeśli spojrzeć na komentarz Chrystusa odnośnie do tych, którzy wrzucali pieniądze do skarbony w świątyni, to właśnie w tym kontekście możemy uchwycić zamysł Teresy. Nie jest ważne, ile wrzucimy do tej skarbony, bo uczynek na zewnątrz może wydawać się wielki, ale cała wartość uczynku zależy od tego, ile on nas kosztuje. Zatem należy przełamywać swoją wolę, gdyż to jest największą ofiarą. Przezwyciężając miłość własną, w całości oddajemy się Bogu. Były chwile, gdy Teresa chciała ofiarować Bogu jakieś fizyczne umartwienia. Taki rodzaj praktyk był w czasach Teresy dość powszechny. Jednak szybko się przekonała, że nie pozwala jej na to zdrowie. Było to dla niej bardzo ważne odkrycie, gdyż utwierdziło ją w przekonaniu, że nie trzeba wiele, aby się Bogu podobać. „Dane mi było również umiłowanie pokuty; nic jednak nie było mi dozwolone, by je zaspokoić. Jedyne umartwienia, na jakie się zgadzano, polegały na umartwianiu mojej miłości własnej, co zresztą było dla mnie bardziej pożyteczne niż umartwienia cielesne”. Teresa nie wymyślała sobie jakichś ofiar. Jej zadaniem było wykorzystanie tego, co życie jej przyniosło. Umiejętność docenienia chwili, odkrycia, że wszystko jest do ofiarowania - tego uczy nas Teresa. My sami albo narzekamy na trudny los i marnujemy okazję do ofiarowania czegoś trudnego Bogu, albo czynimy coś zewnętrznie dobrego, ale tylko z wygody, aby się komuś nie narazić lub dla uniknięcia wyrzutów sumienia. Intencja - to jest cały klucz Teresy do świętości. Jak wyznaje, w swoim życiu niczego Chrystusowi nie odmówiła, tzn. że widziała wszystkie okazje do czynienia dobra jako momenty wyznawania swojej miłości. Inną cechą, która przybliża ją do nas, jest naturalność jej modlitwy. Teresa od Dzieciątka Jezus, która jest córką duchową św. Teresy od Jezusa, jest jej przeciwieństwem odnośnie do szczególnych łask na modlitwie. Złożyła nawet z tych łask ofiarę, bo czuła, że w nich można szukać siebie. Jej życie modlitwy było często bardzo marne, gdyż zdarzało się jej zasypiać na modlitwie. Po przyjęciu Komunii św. zamiast rozmawiać z Bogiem, spała. Nie dlatego, że chciała, ale dlatego, że nie potrafiła inaczej. Ważny jest fakt, iż nie martwiła się za bardzo swoją nieumiejętnością modlenia się. Wierzyła, że i z takiej modlitwy Chrystus jest zadowolony, gdyż ona nie może Mu ofiarować nic więcej poza swoją słabością. Aby się przekonać, jak daleko lub jak blisko jesteśmy przyjmowania Ewangelii w całej jej głębi, zastanówmy się, jak podchodzimy do niechcianych prac, mniej wartościowych funkcji, momentów, gdy nie jesteśmy doceniani, a nawet oskarżani. Czy widzimy w tym okazję, aby to wszystko ofiarować Chrystusowi, czy też walczymy o to, aby postawić na swoim lub zwyczajnie zachować twarz? Jak postępujemy wobec osób, które są dla nas przykre? Czy je obgadujemy, czy też widzimy w tym okazję, aby im pomóc w drodze do Boga? Teresa powie, gdy nie może już przyjmować Komunii św. ze względu na zaawansowaną chorobę, że wszystko jest łaską. Czy każda trudna sytuacja, trudny człowiek jest dla mnie łaską?
CZYTAJ DALEJ

MŚ w kajakarstwie górskim - złoty medal Zwolińskiej w C1

2025-10-02 08:07

PAP/EPA/DAN HIMBRECHTS

Klaudia Zwolińska zdobyła złoty medal w konkurencji kanadyjek jedynek (C1) w mistrzostwach świata w kajakarstwie górskim w australijskim Penrith.

26-latka slalomistka z Nowego Sącza przed rokiem została wicemistrzynią olimpijską w K1, a w 2023 roku w tej specjalności miała brąz mistrzostw świata. W kanadyjkach nie odnosiła dotychczas większych sukcesów, np. była 17 w paryskich igrzyskach.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję