Z pewnością spotkanie w Hawanie było historyczne, ale przede wszystkim symboliczne. Pierwsza rozmowa Papieża ze zwierzchnikiem rosyjskiego prawosławia była bardzo ważna nie dlatego, że Ojciec Święty nawiązał bezpośredni dialog z patriarchatem, który dotychczas był główną przeszkodą na drodze ekumenicznego zbliżenia Wschodu z Zachodem. Jednak prawdziwy przełom nastąpiłby wtedy, gdyby po jego zakończeniu ogłoszono, że Franciszek został zaproszony do Rosji.

Z drugiej strony widać, że strona rosyjska włożyła wiele wysiłku w to, aby rozmowa w Hawanie wyglądała na spotkanie dwóch duchowych przywódców, którzy mają równy statut eklezjalny. Okrzyknięto więc, że jest to pierwsze spotkanie Papieża z przywódcą prawosławia od czasów wielkiej schizmy w 1054 roku. I w tym miejscu trzeba wyprostować kilka istotnych nieścisłości.

Patriarcha Cyryl nie jest głową Kościoła prawosławnego, ale zwierzchnikiem jednego z kilkunastu lokalnych Kościołów prawosławnych (piątym co do ważności). Powielana w polskich mediach informacja o tym, że to pierwsze takie spotkanie od 1000 lat jest niczym innym, jak nabraniem się na rosyjską propagandę, jakoby Papież spotykał się z prawosławnym "papieżem". Po pierwsze najważniejszym hierarchą w prawosławiu jest Patriarcha Konstantynopola, a po drugie 1000 lat temu w Moskwie nie było nawet biskupa, nie mówiąc już o patriarsze. Wówczas głównym ośrodkiem religijnym na szeroko rozumianej Rusi był Kijów, w którym posługę pełnili biskupi greckiego pochodzenia. Kościół Prawosławny na Rusi uniezależnił się od Konstantynopola w połowie XV wieku, a pierwszy Patriarcha Moskwy został wybrany dopiero pod koniec XVI wieku.

Rosja, jako stolica światowego prawosławia, to bardzo stara imperialna tradycja Moskwy, która sięga korzeniami XVI wieku, gdy książę Moskiewski Iwan Groźny koronował się na Cara, a kilkadziesiąt lat później utworzono Patriarchat Moskwy i Całej Rusi. Od tamtej pory zaczął się rodzić swoisty rosyjski mesjanizm, w którym to Moskwa miała być obrońcą całego prawosławia i tzw. III Rzymem, a cele polityczne władzy świeckiej i kościelnej były ze sobą tożsame. Ten związek tronu z ołtarzem utrzymywał się przez stulecia, a obecne władze na Kremlu nawiązują właśnie do tradycji III Rzymu.

O tym, że Władimirowi Putinowi zależało na tym spotkaniu będzie można przeczytać w moim tekście w następnym wydaniu "Niedzieli". Teraz się skupię jeszcze na relacjach wewnątrz Kościoła prawosławnego.

Spotkanie z Papieżem potrzebne było także Cyrylowi, bo cały Kościół prawosławny jest w przededniu pierwszego od 1200 lat Soboru panprawosławnego. Rosyjski patriarchat jest mocno skłócony z Konstantynopolem, Gruzją, Grecją i z większością starożytnych stolic patriarszych. Spotkanie z Papieżem może więc wzmocnić pozycję negocjacyjną delegacji rosyjskiej podczas zapowiadanego na czerwiec Soboru. W tym kontekście należy czytać wczorajsze oświadczenie Patriarchy Konstantynopola, który napisał, że modli się za owocne spotkanie Cyryla i Franciszka. Jednocześnie przypomina on, że dialog katolicko-prawosławny rozpoczął się od spotkania w 1964 roku Patriarchy Atenagorasa z Papieżem Pawłem VI. To wówczas doszło do przełomu, bo po ponad 1000 latach zdjęte zostały wzajemne ekskomuniki. Nie jest też tajemnicą, że te dwa patriarchaty rywalizują ze sobą w świecie prawosławnym. O ile Patriarcha Konstantynopola ma bardzo ograniczone środki dyplomatyczne, to Moskwa od lat używa również pozakościelnych "instrumentów dyplomatycznych". Rozmowa Franciszka z Cyrylem była bardzo ważnym i historycznym spotkaniem, ale nie dajmy się nabrać na to, że było to pierwsze spotkanie po 1000 latach, bo to obraża prawie wszystkie pozostałe Kościoły prawosławne.

Rosjanom bardzo zależało, aby w świat poszedł sygnał, że z Papieżem spotyka się przywódca całego prawosławia, a nie zwierzchnik dużego, ale tylko lokalnego Kościoła. Częściowo im się to udało. Dlatego też dzisiejsza "Nowaja Gazeta" pisze już w tytule o "bezwarunkowym PR-owskim zwycięstwie Cyryla".

Prawda jest jednak inna. Mimo wszystkich uwarunkowań politycznych Papież Franciszek doskonale wykorzystał nadarzającą się okazję do spotkania, a wydany przez hierarchów dokument można uznać za dobry i mocno ekumeniczny, jak na dotychczasowe standardy Patriarchatu Moskiewskiego. Nie wiem, czy rosyjscy duchowni zdają sobie sprawę, że weszli na drogę dialogu, z której nie da się łatwo zawrócić.