W niedzielę, 26 sierpnia 2001 r., na cmentarzu w Kani miała miejsce historyczna uroczystość: poświęcenie lapidarium i odsłonięcie tablicy upamiętniającej Niemców, którzy przed wojną mieszkali w Kani i na tym cmentarzu zostali pochowani. Treść napisu na tablicy pamiątkowej, w języku polskim i niemieckim, jest następująca: "Pamięć i hołd Pomorzan, tym, którzy żyli na tej ziemi i jak ziarno spoczęli w niej przed 1945 r.".

Skąd się to wzięło, żeby Niemcom budować lapidarium? Po co? Dlaczego? Tego typu pytań było wiele, trzeba na nie na początku odpowiedzieć.

Tak wiele jest na świecie miejsc, gdzie są polskie cmentarze i groby otoczone opieką i szacunkiem. Imponujący jest polski cmentarz pod Monte Cassino. Dopiero w ostatnich latach, po wielu wysiłkach i zabiegach dyplomatycznych, udało się otworzyć polskie cmentarze wojenne pomordowanych oficerów na terenach byłego Związku Radzieckiego w Katyniu, Miednoje i innych miejscach. Bardzo bolesny i smutny jest dla nas fakt, że do dzisiaj we Lwowie cmentarz "Orląt Lwowskich" jest zdewastowany i niszczony. Z niecierpliwością czekamy na jego uporządkowanie i ocalenie.

Większość dzisiejszych Pomorzan, przybywając na te ziemie, pozostawiła groby i mogiły swoich najbliższych bardzo daleko stąd, często poza granicami Polski. Najczęściej tylko myślą i sercem pielgrzymują oni do tych miejsc, pytając, czy te groby jeszcze istnieją, czy ktoś o nich pamięta i opiekuje się nimi?

Nasz cmentarz w Kani, tak jak dziesiątki innych na tym terenie, ze swoją przeszłością i teraźniejszością jest cmentarzem polsko-niemieckim. Niestety po wojnie, kiedy rany jeszcze krwawiły, a wielu opłakiwało swoich najbliższych, którzy zginęli na wojnie, większość grobów poniemieckich została zniszczona i rozgrabiona. Do dzisiaj pozostały zaledwie szczątki. Ziemia cmentarna to ziemia święta, a zmarłym należy się szacunek i pamięć. Dlatego naszym obowiązkiem moralnym, wynikającym z kultury i wiary, było zatroszczyć się o groby i pomniki poniemieckie i oddać im szacunek, tak jak chcielibyśmy, aby wszędzie polskie groby były otoczone opieką. Tak też postanowiliśmy uczynić na naszym cmentarzu w Kani.

Inicjatorem powstania lapidarium był proboszcz ks. Józef Dudek. Większość prac przy jego budowie wykonali parafianie, którzy tę inicjatywę przyjęli z wielkim zrozumieniem i ofiarnym zaangażowaniem w dzieło.

Uroczystość poświęcenia zaszczycił swoją obecnością oraz przewodniczył Mszy św. i modlitwie za zmarłych metropolita szczecińsko-kamieński abp Zygmunt Kamiński. Ksiądz Arcybiskup odprawił na cmentarzu Mszę św. za wszystkich zmarłych i wygłosił słowo Boże.

W modlitwie uczestniczyli zaproszeni kapłani: dziekan dekanatu Ińsko - ks. kan. Czesław Fryska, proboszcz z Długiego - ks. Mirosław Gębicki, proboszcz z Rurzycy - ks. Jerzy Brocławik, ks. Sławomir Klim - nasz rodak z Kani, który pracuje w Bochum, w Niemczech.

W nabożeństwie wzięli udział tacy goście honorowi jak: konsul honorowy Niemiec w Szczecinie - Bartłomiej Sochański, burmistrz miasta i gminy Chociwel - Paweł Pieczonka oraz pastor z Berlina - ks. Henning von Wedel, urodzony w Kani na początku 1945 r.

Na uroczystość poświęcenia lapidarium przyjechało około 50 osób z Niemiec, byłych mieszkańców z Kani z rodzinami. We wspólnej modlitwie uczestniczyli prawie wszyscy mieszkańcy Kani i wielu zaproszonych gości, przyjaciół i parafian z innych miejscowości. W uroczystości wzięło udział około 400 osób.

Abp Zygmunt Kamiński w czasie uroczystości powiedział znamienne słowa: "Winniśmy cmentarzom, tym miejscom świętym szacunek ( ...) a wszystkim zmarłym tutaj i wszędzie spoczywającym - modlitewną pamięć. Ta dzisiejsza modlitwa jest znakiem jedności pomiędzy ludźmi i narodami, (...) to dzieło zjednoczenia i pojednania, które dzisiaj przeżywamy, rozpoczął sługa Boży Prymas Tysiąclecia kard. Stefan Wyszyński, którego rok właśnie obchodzimy. Teraz na nas spoczywa kontynuowanie tego dzieła".

Natomiast Pastor, przedstawiciel byłych mieszkańców Kani, zwrócił uwagę, że jako Niemcy i byli mieszkańcy Kani, doświadczają dzisiaj atmosfery przyjaźni i pokoju, a krzyż, który jest zwieńczeniem lapidarium, przypomina, że Chrystus nas jednoczy, bo umarł za nas wszystkich. Konsul i Burmistrz wyrazili radość z powstałego lapidarium i podziękowali mieszkańcom Kani za trud i poświęcenie przy jego budowie.

Budowa lapidarium i jego idea bardzo uaktywniły i zintegrowały społeczność Kani w dziedzinie chrześcijańskiej miłości dla zmarłych i czynienia dobra. Mam nadzieję, że będzie to zaczyn owocujący dobrem w naszej codzienności. Niech ten symboliczny grób-pomnik będzie na zawsze czytelnym znakiem zgody i pokoju pomiędzy Niemcami, którzy tutaj kiedyś mieszkali, a Polakami, którzy dzisiaj żyją na tej ziemi. Niech to świadectwo pojednania i wzajemnego przebaczenia, które przeżyliśmy, będzie trwałym zwycięstwem miłości pomiędzy naszymi narodami na przyszłość.