Reklama

Tradycyjne Boże Narodzenie...

O zwyczajach i historii Świąt Bożego Narodzenia z ks. kan. Jerzym Spychałą, dyrektorem Muzeum Archidiecezji Łódzkiej, rozmawia Ewa Małgorzata Matysiak

Niedziela łódzka 52/2004

Bądź na bieżąco!

Zapisz się do newslettera

Ewa M. Matysiak: - Święta Bożego Narodzenia stają się coraz bardziej komercyjnym wydarzeniem. Wielu z nas już nawet nie wie, dlaczego ich tradycja zajmuje w polskiej kulturze tak istotne miejsce. Jaka jest historia tych Świąt?

Ks. kan. Jerzy Spychała: - Nie potrafimy w sposób jednoznaczny ustalić, od kiedy chrześcijanie świętowali tę uroczystość, ale z dużym prawdopodobieństwem możemy przyjąć, że nastąpiło to ok. IV wieku. Przez pierwsze trzy stulecia Kościół obchodził jedynie święto Zmartwychwstania Chrystusa. Istotne znaczenie dla ustalenia Święta Narodzenia Pańskiego miało ogłoszenie przez Sobór Nicejski w 325 r., że Jezus Chrystus był prawdziwym Bogiem i prawdziwym Człowiekiem.

- Święta Bożego Narodzenia rozpoczynają się Wigilią. Słowo to wywodzi się z języka łacińskiego i oznacza „czuwanie”.

Pomóż w rozwoju naszego portalu

Wspieram

- Wigilia poprzedzała dawniej wszystkie większe uroczystości chrześcijańskie, znana była już w Starym Testamencie. Obchodzono ją przed każdą uroczystością, nawet przed szabatem - stanowiła przygotowanie do odpoczynku świątecznego. Uroczysta Wigilia Bożego Narodzenia wywodzi się z tamtej tradycji i liturgii. Wedle tego zwyczaju, że w dniu poprzedzającym większe uroczystości obowiązywał post, a wierni przez całą noc wspólnie się modlili. W Polsce Wigilia Bożego Narodzenia zachowała taki charakter do dziś.

Reklama

- Jednak, mówiąc „Wigilia”, mamy na myśli głównie uroczystą wieczerzę. Ten dzień dla wielu osób liczy się od zmroku.

- Wieczerza wigilijna to szczególna uczta, przeżywana w duchu jedności, wspólnoty i miłości, przybliżająca klimat Nocy Betlejemskiej. Wolne miejsce przy stole wyraża pamięć o nieobecnych bliskich. Ilość potraw dawniej była różna. Jeden z etnografów napisał, że wieczerza chłopska składała się z 7 potraw, szlachecka z 9, a pańska - z 11. Zawsze jednak była to liczba nieparzysta. Najczęściej podawano zupę grzybową lub barszcz czerwony, różnie przyrządzone ryby, kapustę, groch, grzyby, kluski z makiem, owoce świeże, suszone i gotowane. Dziś sposób przyrządzania potraw został nieco zmieniony, lecz składniki pozostały te same.

- Przez lata przetrwały jeszcze inne zwyczaje, związane bezpośrednio ze świątecznym stołem: wkładamy siano pod obrus, dzielimy się opłatkiem...

Reklama

- Rzeczywiście, Gloger, Kolberg i Nowowiejski wspominają, że „nie siadano do Wigilii bez snopów żyta po rogach komnaty stołowej ustawionych”. Na wsiach po uczcie wigilijnej kręcono z tych snopów małe powrósła i obwiązywano nimi drzewa w sadach w przekonaniu, że będą lepiej rodziły. Sianem z odrobiną opłatka karmiono też inwentarz w oborach.
Podczas wieczerzy człowiek chciał przedstawić Stwórcy symbole swego całorocznego trudu, pracy swoich rąk i niepokoju o dzień następny. Siano i słoma przypominają nam także ubóstwo Groty Betlejemskiej, gdzie Maryja złożyła na sianie narodzonego Chrystusa.

- Najbardziej podniosłym i uroczystym momentem wieczerzy jest dzielenie się opłatkiem. Skąd pochodzi ten obrzęd?

- Wszyscy są zgodni co do tego, że opłatki są pozostałością eulogii starochrześcijańskich. Były to chleby, które składano na ołtarzu podczas Mszy św. Tym, którzy byli nieobecni na świętym zgromadzeniu, zanoszono je do domu. Dziś ślad tego znaku wzajemnej życzliwości i jedności duchowej pozostał w rozsyłaniu w Adwencie opłatków z dobrymi życzeniami przez proboszczów swoim parafianom oraz przez przyjaciół sobie nawzajem. Opłatki były wypiekane na plebaniach i w klasztorach, nie można ich było nabyć w handlu. Miało to swoją głęboką wymowę i było wyrazem jedności z kościołem parafialnym. Dzielenie się opłatkiem przypomina, że nawet ostatnim kawałkiem chleba należy podzielić się z bliźnim, zbliża oddalonych i skłóconych.

- Swego rodzaju zwiastunem choinek była „podłaźniczka”, czyli ścięty czubek choinki, wieszany u pułapu chałupy wierzchołkiem w dół. Choinki w obecnej formie przywędrowały do nas z Niemiec, a dokładniej - z Nadrenii.

Reklama

- Istotnie, zwyczaj ten trafił do Polski dopiero w XIX wieku. Choinka, która przywodzi na myśl drzewo życia, jest symbolem na wskroś chrześcijańskim. Ubiera się ją w dniu wspomnienia w kalendarzu naszych pierwszych rodziców - Adama i Ewy. Przypomina nam naukę o upadku i odkupieniu rodzaju ludzkiego. Pierwsi rodzice przez nieposłuszeństwo sprowadzili śmierć na ludzkość, a Chrystus, przez swe posłuszeństwo Ojcu aż do śmierci krzyżowej, dokonał Odkupienia świata. W noc Bożego Narodzenia Bóg zwraca człowiekowi drogę do drzewa życia czyli dar nieśmiertelności.

- Dziś już mało kto pamięta, że tak naprawdę św. Mikołaj wcale nie chodził w czerwonej czapce i nie wciskał się przez komin. Taki wizerunek stworzono dla potrzeb reklamy handlowej dopiero w latach 30. XX wieku. Św. Mikołaj był bowiem biskupem, który poświęcił swoje życie ubogim...

- Św. Mikołaj to postać historyczna. Urodził się ok. 270 r. w Azji Mniejszej. Był jedynym dzieckiem bardzo zamożnych rodziców, którzy wiele lat modlili się o jego narodziny. Cechowała go wielka wrażliwość na ludzkie nieszczęście i biedę, a także ogromna pobożność. Gdy został wybrany na biskupa miasta Mira, zasłynął z opieki nad ubogimi. Opiekę tę sprawował w sposób bardzo dyskretny, czasami wręcz anonimowy. Św. Mikołaj zmarł ok. 350 roku. Dziś jego relikwie znajdują się w Bari we Włoszech. Dzięki niemu przetrwał zwyczaj obdarowywania się prezentami w dzień jego liturgicznego wspomnienia - 6 grudnia. Niestety, sam wizerunek tej postaci uległ wpływom reklamy i dziś rzadko już możemy zobaczyć św. Mikołaja w mitrze i z pastorałem.

- Po wizycie św. Mikołaja, która zazwyczaj następuje pod koniec wieczerzy wigilijnej, udajemy się na Pasterkę. Jest to wyjątkowa Msza św.

Reklama

- Pasterka otwiera cykl liturgicznych obchodów, związanych z tajemnicą Wcielenia, czyli przyjęcia przez Syna Bożego ludzkiej natury i przyjścia na świat. Nazwa tej Mszy św., odprawianej o północy, wywodzi się od czytanej podczas niej Ewangelii o przybyciu pasterzy do stajenki betlejemskiej. Zaczęto ją odprawiać w połowie VI wieku.

- Idąc na Pasterkę, nawiedzamy żłóbek lub szopkę. Skąd wywodzi się zwyczaj stawiania szopek?

- Osiem wieków temu św. Franciszek z Asyżu po raz pierwszy zainscenizował stajenkę betlejemską. Wszystkie postaci odtwarzali w niej jego bracia zakonni. Franciszkanie zachowali tę tradycję także po śmierci swego założyciela. Przekaz Ewangelii w tej formie rozbudzał bowiem wyobraźnię wiernych, przybliżał im wydarzenia Nocy Betlejemskiej. Szopki zaczęły pojawiać się na całym świecie. Dotarły również do Polski, gdzie na stałe wpisały się w krajobraz obchodów Bożego Narodzenia.

- W myśl nowych interpretacji przykazań kościelnych post w Wigilię nie jest obowiązkowy. Jednak większość Polaków nie bardzo wyobraża sobie wieczerzę wigiljną ze schabowym lub żeberkami w sosie.

- Tradycyjnie w Polsce w Wigilię Bożego Narodzenia zachowujemy post ścisły. Jakościowy post trwał aż do północy, zaś ilościowy - do ukazania się na niebie pierwszej gwiazdy. Kościół w Polsce zachęca nas, aby - choć nie jest to nakazane pod grzechem - nadal zachowywać ten zwyczaj, który jest pozostałością dawnego charakteru Adwentu.

- Jak dziś powinniśmy przeżywać wieczerzę wigiljną?

Reklama

- Wieczerza wigilijna ma charakter wybitnie religijny. Głębokie przeżycie tego wieczoru jednoczy każdą rodzinę i pozostawia najpiękniejsze wspomnienia na dalsze życie naszych dzieci. Dobrze, jeśli w naszym mieszkaniu znajdzie się żłóbek z Dzieciątkiem Jezus. Stół nakrywamy białym obrusem, pod którym umieszczamy źdźbła siana. Obok zapalonej świecy (np. Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom) na talerzyku kładziemy poświęcony opłatek i otwartą księgę Ewangelii. Gdy ukaże się pierwsza gwiazda na niebie, rodzina gromadzi się wokół stołu wigilijnego. Jedno miejsce przy stole zostawiamy wolne dla kogoś, kto niespodziewanie może zapukać do drzwi. Rozpoczęcie wieczerzy to zadanie dla ojca rodziny lub kogoś starszego. Po odczytaniu Ewangelii lub po wspólnej modlitwie, zebrani dzielą się opłatkiem, wzajemnie składając sobie życzenia. Nie spieszymy się przy spożywaniu wieczerzy i, oczywiście, pamiętamy o wyłączeniu na ten czas telewizora. Razem z nami do stołu zasiada bowiem sam Chrystus.

- Dziękując Księdzu za rozmowę, życzę radosnych i tradycyjnych Świąt Bożego Narodzenia.

- Ja także wszystkim Czytelnikom Niedzieli na Święta Bożego Narodzenia składam życzenia obfitości łask Bożego Dzieciątka.

2004-12-31 00:00

Oceń: 0 0

Reklama

Wybrane dla Ciebie

30 lat temu zmarł Franciszek Gajowniczek, za którego życie oddał o. Kolbe

2025-03-13 07:06

[ TEMATY ]

św. Maksymilian Kolbe

Franciszek Gajowniczek

pl.wikipedia.org

Franciszek Gajowniczek

Franciszek Gajowniczek

30 lat temu zmarł Franciszek Gajowniczek, za którego w niemieckim obozie Auschwitz życie oddał polski franciszkanin ojciec Maksymilian Kolbe. Odszedł 13 marca 1995 roku. Przeżył 94 lata. Spoczął na cmentarzu klasztornym w Niepokalanowie.

Gajowniczek urodził się 15 listopada 1901 roku we wsi Strachomin koło Mińska Mazowieckiego. Później mieszkał w Warszawie. Miał żonę i dwóch synów. Był zawodowym żołnierzem w stopniu sierżanta. Walczył w kampanii wrześniowej broniąc między innymi twierdzy Modlin. Po jej upadku dostał się 28 września 1939 roku do niewoli, z której zbiegł w październiku. Próbował przedostać się na Węgry, ale został zadenuncjowany do Gestapo przez Słowaczkę. Niemcy uwięzili go w Zakopanem oraz w Tarnowie. 8 września 1940 roku został umieszczony w KL Auschwitz.
CZYTAJ DALEJ

Przewodniczący Komisji Wychowania Katolickiego KEP: rozporządzeniami ws. lekcji religii MEN złamało prawo

2025-03-14 17:03

[ TEMATY ]

prawo

MEN

bp Wojciech Osial

religia w szkołach

BP KEP

Bp Wojciech Osial

Bp Wojciech Osial

Wyrażamy sprzeciw wobec zmian w organizacji nauki lekcji religii w szkole, bo jest to krzywdzące dla ludzi wierzących. Zmiany zawarte w rozporządzeniach zostały wprowadzone jednostronnie. MEN złamało prawo. Wykorzystamy wszystkie możliwości prawne w obronie praw rodziców i katechetów - powiedział przewodniczący Komisji Wychowania Katolickiego KEP bp Wojciech Osial po 400. zebraniu plenarnym Episkopatu Polski w Warszawie. Jednym z jego tematów była sprawa dalszych działań strony kościelnej po publikacji rozporządzeń MEN w sprawie organizowania lekcji religii w publicznych szkołach.

Bp Wojciech Osial poinformował, że biskupi ponowili swój sprzeciw wobec zmian dokonanych w tej sprawie przez Ministerstwo Edukacji Narodowej na drodze nowelizacji dwóch rozporządzeń - z 26 lipca 2024 r. i 17 stycznia 2025 r.
CZYTAJ DALEJ

Czy Kościół może się mylić w kwestiach wiary?

2025-03-14 20:55

[ TEMATY ]

Kościół

wiara

Katechizm Wielkopostny

nieomylność

Karol Porwich/Niedziela

Wielki Post to czas modlitwy, postu i jałmużny. To wiemy, prawda? Jednak te 40 dni to również czas duchowej przemiany, pogłębienia swojej wiary, a może nawet… powrotu do jej podstaw? Dziś odpowiedź na pytanie - czy Kościół może się mylić w kwestiach wiary?

Czy wiesz, co wyznajesz? Czy wiesz, w co wierzysz? Zastanawiałeś się kiedyś nad tym? Jeśli nie, zostań z nami. Jeśli tak, tym bardziej zachęcamy do tego duchowego powrotu do podstaw z portalem niedziela.pl. Przewodnikiem będzie nam Youcat – katechizm Kościoła katolickiego.
CZYTAJ DALEJ

Reklama

Najczęściej czytane

REKLAMA

W związku z tym, iż od dnia 25 maja 2018 roku obowiązuje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia Dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) uprzejmie Państwa informujemy, iż nasza organizacja, mając szczególnie na względzie bezpieczeństwo danych osobowych, które przetwarza, wdrożyła System Zarządzania Bezpieczeństwem Informacji w rozumieniu odpowiednich polityk ochrony danych (zgodnie z art. 24 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia ogólnego). W celu dochowania należytej staranności w kontekście ochrony danych osobowych, Zarząd Instytutu NIEDZIELA wyznaczył w organizacji Inspektora Ochrony Danych.
Więcej o polityce prywatności czytaj TUTAJ.

Akceptuję