Z tzw. drugiego epilogu czwartej Ewangelii wynika, że to właśnie ten uczeń, którego Jezus miłował, jest autorem czwartej Ewangelii i „daje świadectwo o tych sprawach” (J 21, 24). Kim jest ten uczeń? Wielu uczonych utożsamia go ze św. Janem Apostołem, autorem czwartej Ewangelii. U synoptyków czytamy, że Jan i jego brat Jakub byli synami Zebedeusza i Salome, pochodzili z Kafarnaum, gdzie przed powołaniem przez Jezusa żyli z rybołówstwa. Powodem utajnienia przez autora czwartej Ewangelii swego imienia byłaby skromność, dyskrecja, chęć pozostania w tle. Ale jest jeszcze głębsze znaczenie, sens duchowy. Wiadomo, że w czwartej Ewangelii konkretne osoby reprezentują grupy ludzi.
Określenie uczeń, którego miłował Jezus, wskazuje na jeden z podstawowych tematów tej Ewangelii: uczeń (słowo występuje 78 razy) i miłować - w znaczeniu miłości przyjacielskiej (w 13, 23; 19, 26n; 21, 7.20nn użyty jest czasownik, który oznacza miłość poświęcającą się).
Definicję ucznia możemy znaleźć w kilku miejscach Ewangelii. W czasie Ostatniej Wieczerzy Jezus mówił do swoich uczniów: „Kto ma przykazania Moje i zachowuje je, ten Mnie miłuje. Kto zaś Mnie miłuje, ten będzie umiłowany przez Ojca Mego, a również Ja będę go miłował i objawię mu siebie” (14, 21), a także: „Wy jesteście przyjaciółmi Moimi, jeśli czynicie to, co wam przykazuję. [...] Nazwałem was przyjaciółmi, albowiem oznajmiłem wam wszystko, co usłyszałem od Ojca Mego. [...] To wam przykazuję, abyście się wzajemnie miłowali” (15, 14-17).
Umiłowany uczeń Jezusa to ten, który jest przez Niego i Ojca miłowany i w odpowiedzi na tę miłość miłuje Jezusa i zachowuje przykazania Jezusa. Według M. Dibeliusa uczeń ten jest wzorem ucznia, człowieka wiary, który nie potrzebuje cudownych znaków (20, 8), reprezentuje uczniów - braci Jezusa (por. 20, 17). T. Okure uważa, że według myśli Janowej reprezentuje on w Kościele charyzmat miłości, natomiast Piotr władzę Jezusa. Ks. J. Kudasiewicz, komentując testament Jezusa z krzyża, wyjaśnia, że określenie uczeń umiłowany „nie oznacza jakiejś szczególnej miłości do konkretnego ucznia, lecz sytuację tego, kto zachowując słowo Ewangelii, wchodzi w sferę miłości Ojca i Syna. Uczeń, którego miłował Jezus, jest więc typem i reprezentantem każdego ucznia, który ze względu na swą wiarę jest miłowany przez Jezusa”.
Historia o uczniu umiłowanym dotyczy więc każdego z nas. Nie jest tylko zapisem wiary tamtego ucznia, ale jest moją i Twoją historią. Jest zapisem o tym, kim jesteśmy i kim jeszcze możemy być.
Warto w tym celu odkryć symboliczne znaczenie imion i nazwy miejscowości. Trzymamy się tradycji, że uczeń umiłowany jest tożsamy z Janem Apostołem. Po hebrajsku Jochanan znaczy: „Jahwe okazał łaskę”. Ma on brata o imieniu Jakub, imię to znaczy tyle, co „niech Bóg chroni”. Jego rodzice mają na imię Zebedeusz (to znaczy „mój dar”) i Salome („przyjacielska”). Pochodzi z Kafarnaum (czyli wieś Nahuma, Nahum znaczy tyle, co pocieszyciel). Zobaczmy, co to oznacza. Jan odczuwa, że Jahwe okazał dla niego łaskę. Bliskie jest mu doświadczenie, że Bóg go chroni, ojciec jest dla niego darem, a matka jest przyjacielska. Dla takich rodziców również syn jest znakiem, że Jahwe okazał łaskę. Miejsce życia i środowisko są dla niego źródłem pocieszenia.
Czyż można pragnąć czegoś więcej? Czyż nie jest to wystarczająco, aby nie pragnąć już niczego więcej, a tym samym zamknąć się na nowe możliwości? Jest uczniem Jana Chrzciciela, dzięki któremu Jahwe okaże mu jeszcze większą łaskę. Ale ważne jest to, że Jan jest otwarty na głos Innego, i że jest człowiekiem poszukującym - zadaje Jezusowi pytanie: „Rabbi, gdzie mieszkasz?” (1, 38). Jest gotów zostawić to wszystko, co było dla niego pocieszeniem i zostać uczniem Jezusa. I to jest największą dla niego łaską. Przecież na nią nie zasłużył. A potem? „Słyszy bicie serca Jezusa” - jak napisze o nim Orygenes, jest wolny od lęku o siebie i o swoją przyszłość, żyje przykazaniem miłości, zostanie wierny aż do końca, wydoskonali się w wierze i w miłości, potrafi rozpoznać w monotonii codzienności obecność Zmartwychwstałego.
Uczeń, którego Jezus miłuje i który miłuje Jezusa. Jest on takim uczniem, jakiego Jezus pragnie mieć w każdym z nas. Nie jest to uczeń idealny w tym sensie, że dla nas niedościgły. Najważniejsza jest świadomość, iż to, że wierzymy w Jezusa, nie jest naszą zasługą, nie jest efektem naszych pobożnych praktyk, jest darem. To Jahwe okazał nam łaskę, obdarzając wiarą i Jezus nam ją okazuje, bo przecież miłuje każdego z nas.
Droga ucznia zaczęła się od poszukiwania Jezusa. Od tego trzeba zaczynać - być gotowym zostawić swoje Kafarnaum, aby doświadczyć innych darów, nowej przyjaźni i nowego pocieszenia. Na ile jest we mnie taka gotowość? A jeśli już wyruszyłem w drogę z Jezusem, czy ożywiam w sobie świadomość, że jestem uczniem, którego Jezus miłuje?