Kościół niosący Ewangelię nadziei” to hasło ramowego programu duszpasterskiego obowiązującego w Polsce do 2010 r. Realizacja jednego z jego ostatnich etapów rozpocznie się w parafiach w Pierwszą Niedzielę Adwentu 2008 r.
Nowy program na lata 2008/2009 otrzymał hasło „Otoczmy troską życie”. Kluczem do jego zrozumienia jest wybrane na ten rok motto biblijne: „Aby mieli życie i mieli je w obfitości” (J 10, 10b). Słowa te wypowiada Chrystus, gdy pragnie podkreślić, że jest bramą owiec, jeżeli ktoś wejdzie przez Niego, będzie zbawiony. To właśnie wtedy Zbawiciel wypowiada znane słowa: „Ja jestem dobrym pasterzem. Dobry pasterz daje życie swoje za owce” (J 10, 11).
Jezus Dobry Pasterz przychodzi, aby owce miały życie i miały je w obfitości. Oznacza to, że Bóg stwarzając człowieka, hojnie go obdarowuje, wyposaża i zapewnia mu warunki pełnego rozwoju. Dlatego człowiek w duchu wdzięczności powinien zdawać sobie sprawę, jak wielkim darem jest życie i jak powinno się je szanować, a współpracując z Bogiem rozwijać je i doskonalić.
Zgodnie z sugestią Komisji Duszpasterstwa Konferencji Episkopatu Polski, słowo „życie” w przytoczonym haśle należy rozumieć bardzo szeroko. Powinno się nim objąć nie tylko obronę życia nienarodzonych, czy inne zagrożenia życia ludzkiego, jak terroryzm, eutanazja, wypadki drogowe, lecz wszystkie formy życia, których Autorem i Opiekunem jest Stwórca. Z tego wynika, że przedmiot refleksji i zarazem perspektywy pracy zostały w tegorocznym programie potraktowane najszerzej ze wszystkich dotychczasowych programów. Okoliczność ta nakłada na duszpasterzy obowiązek wnikliwego poznania założeń nowego programu oraz maksymalnego zaangażowania się w jego realizację.
Niniejsze opracowanie jest próbą adaptacji programu ogólnopolskiego do potrzeb i specyfiki archidiecezji łódzkiej. Składa się z trzech części. Pierwsza część prezentuje najważniejsze zagrożenia, przed którymi znalazło się w naszych czasach życie. Druga formułuje odpowiedź na pytanie nawiązujące do hasła nowego programu - jak otaczać troską życie? Część trzecia zawiera wnioski i postulaty, niezbędne w praktyce duszpasterskiej.

I. CZYNNIKI ZAGRAŻAJĄCE ŻYCIU

Wyróżnia się cztery obszary życia: 1. życie w środowisku naturalnym człowieka (rośliny i zwierzęta); 2. życie fizyczne; 3. życie psychiczne; 4. życie duchowe. Żeby można było sprostać zadaniom duszpasterskim, jakie wynikają z nowego programu, tzn. otaczać troską życie we wszystkich jego formach, należy uświadomić sobie najważniejsze czynniki, które temu życiu zagrażają. Są to różnego rodzaju zjawiska, sytuacje, a także działania przeciwko życiu o różnym stopniu zaangażowania - od tolerowanych zaniedbań aż po działalność mającą charakter spisku. O międzynarodowym „spisku przeciw życiu” pisał Jan Paweł II w encyklice Evangelium vitae (17).
Czynników zagrażających życiu jest bardzo wiele. Pojawiają się też nowe, wcześniej nieznane, podobnie jak choroby, z którymi człowiek zmaga się od zawsze. Wymienione zostaną najczęściej spotykane i najbardziej niepokojące.

1. Zagrożenia życia w środowisku naturalnym człowieka. Jest to ekologiczne spojrzenie w programie duszpasterskim. Należy tu wymienić takie zagrożenia życia, jak skażenie gleby, wody, powietrza i ciszy, a także skażenie środowiska informacji, o którym nadal na świecie mówi się niewiele. Zaśmiecanie lasów stało się już nagminne. Idzie w parze z niszczeniem fauny leśnej, m.in. w następstwie kłusownictwa. Innym zagrożeniem w tej dziedzinie jest modyfikacja genetyczna roślin i zwierząt. Nadal też mimo nakładania kar, zatruwa się rzeki i jeziora.

2. Zagrożenia życia fizycznego człowieka stanowią dość rozbudowany katalog sytuacji, zjawisk i niebezpieczeństw. Oto najczęściej spotykane spośród nich.
• Lekceważenie własnego zdrowia i zdrowia najbliższych np. poprzez zaniedbywanie badań, rezygnację z leków i z niezbędnych wizyt u lekarzy.
• Nadużywanie alkoholu i nikotyny; stosowanie narkotyków.
• Działania, których celem jest unicestwienie życia, jak aborcja, eutanazja, antykoncepcja, zabiegi na embrionach.
• Zagrożeniem dla zdrowia i życia są działania ze strony zorganizowanego terroryzmu.

3. W dobie przyspieszonych zmian w dziedzinie techniki, gospodarki i spraw publicznych, obserwuje się rosnące wciąż zagrożenia dla życia psychicznego człowieka. Są ponadto czynniki, które te zjawiska stymulują i wyostrzają, np. bezwzględna konkurencja, zdobywanie kariery jak najszybciej i za wszelką cenę, pęd do szybkiego bogacenia się, rosnące tempo życia itp. Prowadzi to w efekcie do sytuacji, które stanowią zagrożenie dla zdrowia psychicznego. Oto niektóre z nich.
• Postępujący wzrost zaburzeń psychicznych, w szczególności nerwic. Wzrasta też liczba osób zapadających na choroby psychiczne.
• Niepokoi zjawisko mobbingu, dające znać o sobie w wielu instytucjach. W parze z nim idzie makiawelizm, który polega na stałej tendencji do manipulowania człowiekiem.
• Wyjątkowo groźnym zjawiskiem dla zdrowia psychicznego są tzw. wpływy podprogowe, prowadzące do sterowania człowiekiem wbrew jego woli i poza jego świadomością.

4. Szczególne wyzwanie dla duszpasterzy i wiernych świeckich stanowią zagrożenia duchowego życia człowieka. Są one liczne, groźne w skutkach, choć bezpośrednio niewidoczne. Oto niektóre z nich, wymienione przykładowo.
• Rezygnacja z duchowej formacji i wykluczenie starań o duchową doskonałość jako jednego z podstawowych ideałów życia chrześcijańskiego. Sytuacja taka jest następstwem faktu, gdy aspiracje jednostki zmierzają w przeciwnym kierunku.
• Inną postacią zagrożenia jest eliminowanie ze współczesnej edukacji działań, które zapewniłyby młodemu pokoleniu Polaków stały rozwój życia duchowego.
• Wyjątkowo niebezpiecznym zagrożeniem jest rezygnacja człowieka z troski o rozwój własnego życia duchowego. On często nie zdaje sobie sprawy, że Bóg powołał go do permanentnych starań o stały rozwój życia duchowego.
• Negatywny wpływ wywiera obcowanie (dzięki mediom) z różnymi postaciami antyświadectwa - w dziedzinie wiary, nadziei, miłości, prawdy, jak również wierności małżeńskiej, uczciwości w gospodarce i polityce (afery korupcyjne, malwersacje itp.).
• Wyjątkowo negatywny wpływ na życie duchowe (zwłaszcza ludzi chwiejnych) powoduje demonstracyjne odchodzenie od Kościoła i kapłaństwa. W związku z tym celowo nagłaśnia się akty apostazji (np. medialnie hałaśliwe „wypisywanie się” z Kościoła).
• Żywiołowa chęć szybkiego bogacenia się, nawet za cenę życia duchowego. Zmienia to radykalnie hierarchię wartości współczesnego Polaka. Pieniądz w jego życiu staje się nadwartością.

II. JAK OTACZAĆ TROSKĄ ŻYCIE?

Najbardziej stosowną odpowiedzią człowieka na dar życia otrzymany od Boga jest stała wola, aby otaczać je troską. Wyraża się to przede wszystkim w dwóch rodzajach postępowania człowieka, które z czasem powinny przyjąć formę postawy. Są to: konsekwentne chronienie życia przed zagrożeniami oraz sprzyjanie rozwojowi tego życia. Wszak nie mogą to być tylko działania doraźne i przypadkowe. Należy nad nimi pracować, aby stały się dojrzałymi postawami, a więc takimi zachowaniami człowieka, w których angażuje on najważniejsze składniki osobowości - intelekt, wolę, uczucia i aktywność. Tylko wtedy bowiem poprzez takie zachowania wyraża się cały człowiek i wtedy tylko może się wszechstronnie doskonalić. Do tych postaw człowiek powinien być wychowywany od najwcześniejszego dzieciństwa - w domu rodzinnym, na katechezie w szkole i we wspólnocie parafialnej.
Podobnie jak w części pierwszej „Programu”, podstawą do szczegółowych rozważań będzie schemat czterech form życia.

1. Otaczać troską życie w środowisku naturalnym.
• Chronić przed zagrożeniami. Na katechezie, podczas spotkań duszpasterskich i w mediach mówić wprost, czym może grozić permanentne zatruwanie środowiska naturalnego człowieka (negatywny wpływ na jego zdrowie, wyginięcie pewnych gatunków flory i fauny, lasy stają się miejscem składowania szkodliwych wysypisk śmieci, itp.). Przypominać, że niszczenie środowiska naturalnego, jako zachowanie niemoralne, jest grzechem.
Podawać przykładowo skutki katastrof ekologicznych.
Organizować spotkania ze specjalistami w tej dziedzinie.
Pamiętać o modlitwie (prywatnej i wspólnej) w intencji odpowiedzialności za środowisko.
• Sprzyjać rozwojowi życia w środowisku naturalnym. Wywierać odpowiedni wpływ na osoby trudniące się kłusownictwem oraz na ludzi, którzy zanieczyszczają środowisko. Wspierać wszystkich, którzy odpowiedzialni są za środowisko naturalne, zachęcając jednocześnie do większego zaangażowania na tym polu. Stosować wtedy odpowiednio przemyślaną perswazję.
Zachęcać do organizowania stosownej pomocy dla zagrożonych zwierząt i roślin.
Udzielać moralnego wsparcia osobom, które ratują ginące gatunki zwierząt i roślin.
W parafiach utrzymywać zwyczaj poświęcania pól, lasów i zwierząt.
Wspierać organizacje i stowarzyszenia, które zajmują się ochroną zwierząt i środowiska.

2. Otaczać troską życie fizyczne.
• Chronić przed zagrożeniami. Ukazywać tragiczne następstwa zabicia dziecka w łonie matki - w życiu indywidualnym i społecznym. Przekonywać (na katechezie, w działalności duszpasterskiej, w mediach), do czego może doprowadzić lekceważenie własnego zdrowia (powikłania, nowe choroby itp.).
Przestrzegać przed nałogami alkoholizmu, narkomanii i nikotynizmu.
Więcej mówić o patologiach społecznych i ich skutkach, z uwzględnieniem aktualnych danych statystycznych.
Od dzieciństwa wpajać szacunek do życia, bezcennego daru od Boga i budzić poczucie odpowiedzialności za nie.
Podkreślać, że rodzina jest kolebką życia, a nie laboratorium do przeprowadzania szkodliwych eksperymentów.
Modlić się (prywatnie i wspólnie) o odpowiedzialność za życie.
• Sprzyjać rozwojowi życia fizycznego.
Wspierać parafian zaangażowanych w obronę życia poczętego. Organizować spotkania z obrońcami tego życia. Dbać o dobrze działające poradnictwo rodzinne.
Zachęcać do roztropnego uprawiania sportu, zdobywania tężyzny fizycznej. Poddawać się niezbędnym badaniom lekarskim. Stosować właściwą dietę, która m.in. służy prawidłowemu rozwojowi życia fizycznego.
Wykluczać nadmiar w przyjmowaniu pokarmu i spożywanie pokarmów szkodliwych (ilościowo i jakościowo).
Dowartościować wychowanie fizyczne w szkole.
Modlitwa prywatna i wspólna o odpowiedzialność za życie fizyczne.

3. Otaczać troską życie psychiczne.
• Chronić przed zagrożeniami. Skutecznie przekonywać (na katechezie, w posłudze duszpasterskiej, w mediach), że niektóre formy pracy i zabawy szkodliwie oddziałują na psychikę człowieka, są bowiem źródłem stresów i pewnych zaburzeń a przede wszystkim urabiają go jednokierunkowo (nadmiar obrazów i dźwięków, deficyt słowa, kontakt z pornografią i scenami przemocy).
Organizować w parafii spotkania ze specjalistami (psychologiem, psychiatrą) na użytek rodziców i młodzieży.
Przekonywać (również w konfesjonale) do regularnego przyjmowania przepisanych leków i organizować pomoc przy ich zakupie w odniesieniu do parafian ubogich.
• Sprzyjać rozwojowi życia psychicznego. Stosować stałą zachętę do sumiennie prowadzonej pracy nad sobą. Przypominać naukę Kościoła na temat odpowiedzialności chrześcijanina za rozwój życia psychicznego - własnego i bliźnich.
Zachęcać do lektury książek poświęconych problematyce rozwoju życia psychicznego i zdrowia psychicznego.
Pomagać we wdrażaniu codziennego rachunku sumienia, również pozytywnego.
Uczyć sztuki refleksyjnego obcowania z ciszą, która pomaga w integracji psychiki człowieka.
Zachęcać do podejmowania twórczych zainteresowań i rozwijania ambitnych pasji, bez których nie ma pełnego rozwoju i niedomaga zdrowie psychiczne.
Nauczyć dzieci i młodzież umiejętności świętowania, w szczególności zaś właściwego przeżywania niedzieli. Jest to niezbędne do zachowania równowagi psychicznej człowieka.

4. Otaczać troską życie duchowe.
• Chronić przed zagrożeniami. Zwracać uwagę na skutki takich zagrożeń - dla życia indywidualnego i społecznego (w życiu rodzinnym, publicznym, a także w życiu wspólnoty zakonnej). Wystrzegać się wpływów laickiej, czy wręcz pogańskiej hierarchii wartości, nazywając takie zagrożenia po imieniu. W związku z tym zerwać z obowiązującą często poprawnością medialną wobec środowisk, które takie hierarchie propagują.
Udostępniać w parafii publikacje, które ukazują we właściwym świetle zagrożenia życia duchowego (biblioteka parafialna, kolportaż wartościowej książki i wzajemna wymiana posiadanych książek).
Organizować w parafii spotkania z zaproszonymi mistrzami życia duchowego.
• Sprzyjać rozwojowi życia duchowego. W oparciu o dokumenty kościelne nakreślać normatywny model tego życia, będący w praktyce jego ideałem. Przybliżać stosowne punkty Katechizmu Kościoła Katolickiego.
Pogłębiać permanentnie we wspólnocie parafialnej wiarę, nadzieję i miłość stanowiące fundament duchowego życia katolika.
Pomagać wiernym świeckim w pracy nad ewangeliczną hierarchią wartości (na katechezie, w posłudze duszpasterskiej, w mediach). W związku z tym przytaczać opinie specjalistów, którzy zgodnie twierdzą, że największe możliwości rozwoju duchowego mają te osoby, u których na szczycie hierarchii wartości jest sacrum.
Modlić się o rozwój życia duchowego - u siebie i bliźnich.

III. PRAKTYCZNE WNIOSKI I POSTULATY

Ważne priorytety

1. W realizacji nowego programu duszpasterskiego należy dokonywać odniesień do Roku św. Pawła, przybliżając postać i nauczanie Apostoła Narodów. Bogaty materiał na ten temat zawiera prasa katolicka, w szczególności tygodnik „Niedziela”, z którym od lat współpracuje archidiecezja łódzka (edycja „Niedzieli Łódzkiej”). W związku z tym, w omawianiu zagadnień wynikających z hasła programu duszpasterskiego „Otoczmy troską życie”, należałoby sięgnąć po stosowne wypowiedzi św. Pawła, aby również w ten sposób upamiętnić dwutysięczną rocznicę jego urodzin. Oto kilka myśli wyjętych z listów Pawłowych.
• O rozwoju życia duchowego
„... pędzę ku wyznaczonej mecie, ku nagrodzie, do jakiej Bóg wzywa w górę w Jezusie Chrystusie” (Flp 3, 14).
„... aby człowiek był doskonały, przysposobiony do każdego dobrego czynu” (2 Tm 3, 17).
„bracia, radujcie się, dążcie do doskonałości...” (2 Kor 13, 11).
• O życiu psychicznym, wolnym od iluzji
„... przemieniajcie się przez odnawianie umysłu...” (Rz 12, 2).
„Bo kto uważa, że jest czymś, gdy jest niczym, ten zwodzi samego siebie” (Ga 6, 3).
„Niech przeto ten, komu się zdaje, że stoi, baczy, aby nie upadł” (1 Kor 10, 12).
• Z troską o zdrowie bliźnich
„... dręczył się (Epafrodyt) tym, że usłyszeliście o jego chorobie. Rzeczywiście bowiem zachorował, tak iż był bliski śmierci. Ale Bóg się nad nim zmiłował... A takich jak on otaczajcie czcią, bo dla sprawy Chrystusa bliski był śmierci, naraziwszy życie swoje...” (Flp 2, 26-30).
„Samej wody już nie pij, używaj natomiast po trosze wina ze względu na żołądek i częste twe słabości!” (1 Tm 5, 23).
Należy parafian zachęcać do nawiedzania kościołów, które w archidiecezji łódzkiej wyznaczone zostały jako kościoły stacyjne w Roku św. Pawła, pouczając o warunkach uzyskania odpustu zupełnego. Będzie to dobra sposobność do pogłębienia życia duchowego.

2. Nowy program duszpasterski będzie realizowany w miesiącach, które w archidiecezji łódzkiej będą czasem przygotowania do Nawiedzenia Obrazu Matki Bożej Jasnogórskiej oraz jego przeżywania. Obraz przybędzie do nas z diecezji sandomierskiej w sobotę 12 września 2009 r. Powitany zostanie w parafii Najświętszego Serca Pana Jezusa w Piotrkowie Trybunalskim. Pożegnamy Obraz 11 września 2010 r. w parafii archikatedralnej.
Przed przybyciem Matki Najświętszej w znaku Jej Jasnogórskiego Obrazu, parafie archidiecezji odbędą nowennę przygotowawczą. Będziemy ją przeżywać w trzecią niedzielę miesiąca, począwszy od 21 grudnia 2008 r. do 16 sierpnia 2009 r. włącznie. Wskazania na temat nowenny zawiera specjalna instrukcja duszpasterska. W ramach nowenny powinno się nawiązywać również do realizowanego w tym roku nowego programu duszpasterskiego. Wspólną płaszczyzną dla takiej refleksji mogą się stać głębokie i wciąż aktualne treści „Jasnogórskich Ślubów Narodu Polskiego”, złożonych po raz pierwszy 26 sierpnia 1956 r. na Jasnej Górze.
Podczas trwania nowenny będziemy w parafiach powierzać Matce Bożej te sprawy, które w sposób szczególny leżą nam na sercu - rodzinę, młodzież, chorych i niepełnosprawnych, powołania kapłańskie i zakonne, obecność wiernych na niedzielnej Mszy św., różne przejawy patologii społecznych.

3. W realizacji programu duszpasterskiego należy uwzględnić świętych, błogosławionych i kandydatów na ołtarze, którzy przeszli przez Łódź i region łódzki, dając przykład świętości opartej na czynnej miłości bliźniego i ofiarnej służbie samarytańskiej. W różnoraki sposób uczyli jak należy szanować życie we wszystkich jego wymiarach i postaciach. Są dla nas w tej dziedzinie mistrzami: św. Maksymilian Kolbe, św. Urszula Ledóchowska, św. Faustyna Kowalska patronka Łodzi, bł. Rafał Chyliński, bł. Anastazy Pankiewicz; słudzy Boży Wanda Malczewska, Stanisława Leszczyńska, ks. Dominik Kaczyński, ks. Tadeusz Burzyński, o. Anzelm Gądek. Dziś, w dobie upadku autorytetu powinno się te postaci przybliżać zwłaszcza młodzieży, która mimo chaosu pojęć i wartości szuka wciąż ludzi autentycznie niezwykłych i wielkich. Aby rozpoznać w nich niezawodnych przewodników po krętych ścieżkach życia

WSKAZANIA SZCZEGÓŁOWE

• Od wczesnego dzieciństwa uczyć młodego człowieka okazywania wdzięczności Bogu za dar życia w różnych jego formach i przejawach.
• Przypominać, że człowiek jest odpowiedzialny za rozwój życia we wszystkich jego sektorach i kierunkach. Również wtedy, gdy realizuje kategoryczny postulat, aby być tym kim może być.
• „Otaczać troską życie” oznacza także przyczyniać się do zachowania bezpieczeństwa na drogach. W 2007 r. w wypadkach na drogach Polski zginęło 5.583 osoby; w Łodzi zaś 47 osób. Najczęściej spotykane przyczyny to nadmierna prędkość oraz jazda po spożyciu alkoholu i środków odurzających. Modlitwą i kształtowaniem odpowiedniej opinii publicznej można się przyczynić do wzrostu tego bezpieczeństwa.
• Poprzez działalność katechetyczną i pedagogię duszpasterską przygotowywać młodych ludzi do podejmowania bezinteresownego wolontariatu zwłaszcza w takich miejscach posługiwania jak hospicja. Jednocześnie wspierać ruch hospicyjny, który kształtuje chrześcijańskie myślenie Polaków na temat śmierci, umierania i żałoby, a jednocześnie poszerza wyobraźnię miłosierdzia.
• Rozwijać i pogłębiać w świadomości wiernych wiedzę na temat „kultury śmierci” i budować w środowisku parafii cywilizację życia i miłości w ujęciu Jana Pawła II. W adhortacji Ecclesia in Europa podkreślił, że „przyszłość cywilizacji europejskiej zależy w znacznej mierze od stanowczej obrony i promowania wartości życia stanowiących rdzeń jej kulturowego dziedzictwa” (96).
• Zachęcać parafian do angażowania się w obronę poczętego życia. Jedną z jej form jest duchowa adopcja dziecka poczętego. Wyraża się ona w modlitwie w intencji dziecka zagrożonego zabiciem w łonie matki. Dziewięciomiesięczna modlitwa rozpoczyna się w Dniu Świętości Życia, w Uroczystość Zwiastowania Pańskiego (25 marca), a kończy się w Uroczystość Narodzenia Pańskiego.
• Formować wiernych w przekonaniu, że jedną z postaci miłości bliźniego jest decyzja o ofiarowaniu po śmierci swoich narządów. Dar tego rodzaju może zagwarantować bliźniemu drugie życie.
• Dzieci i młodzież pouczać (na katechezie i w pedagogii duszpasterskiej oraz w mediach), że życie jest najpiękniejszym darem od Boga, powierzonym trosce człowieka.
• Od wczesnego dzieciństwa uczyć młodych katolików umiejętności wyrażania współczucia ludziom, którzy mają żegnać kogoś bliskiego.
• Przypominać społeczeństwu (z użyciem opiniotwórczych mediów), że człowiek ma bezwzględne prawo do życia od chwili poczęcia aż do naturalnej śmierci.
Nowy program duszpasterski jest zadaniem ważnym i ambitnym, dlatego powinien być jak najsumienniej realizowany. Liczymy na szczególną pomoc Chrystusa Dobrego Pasterza, który udziela zawsze skutecznego wsparcia. Zwracamy się do Niego z ufną modlitwą, ofiarowując trud swojej posługi i licząc na pośrednictwo Matki Najświętszej, która w znaku swego Obrazu nawiedzać będzie wspólnoty parafialne naszej archidiecezji.

Z serca błogosławię wszystkim, którzy w archidiecezji łódzkiej podejmują stosowne inicjatywy, aby zgodnie z oczekiwaniami Kościoła otaczać troską życie na wszystkich jego obszarach - zawsze w służbie człowiekowi i dla większej chwały Boga - Stwórcy.

† Władysław Ziółek, Arcybiskup Metropolita Łódzki

Łódź, 10 listopada 2008 r.