W czasach przedrozbiorowych Rzeszów stanowił jeden z najsłynniejszych ośrodków kultu Matki Bożej w Rzeczypospolitej. Jak podają urzędowe akta biskupa przemyskiego Wacława Hieronima Sierakowskiego (1742-60), w święto Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny 1513 r. Matka Boża objawiła się Jakubowi Ado. Na miejscu objawienia wybudowano początkowo drewnianą kaplicę, w której odbierała cześć cudowna figura Matki Bożej Rzeszowskiej. W I poł. XVII w. wzniesiono w tym miejscu okazały kościół i klasztor Ojców Bernardynów z fundacji Mikołaja Spytka Ligęzy († 1637). Jednak dopiero bp W. H. Sierakowski uznał figurę za łaskami słynącą i ukoronował ją na prawie papieskim w 1763 r. już jako arcybiskup metropolita lwowski. Warto podkreślić, że była to trzecia koronacja w historii diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego.
W cieniu rzeszowskiego sanktuarium pozostawały lokalne ośrodki kultu maryjnego w mieście i jego okolicy. Do takich należał niewątpliwie rzeszowski kościół pw. św. Jana Chrzciciela (obecnie pw. Świętego Krzyża). Wzniesiony w połowie XVII w. został przekazany Ojcom Pijarom przez właściciela Rzeszowa Jerzego Sebastiana Lubomirskiego.
Zakon Pijarów położył ogromne zasługi w dziedzinie oświaty w wielu krajach europejskich. W Rzeszowie zakonnicy prowadzili słynne kolegium (od 1658 r.), gdzie nauczali wybitni profesorowie, m.in. ks. Stanisław Konarski. Jednym z głównych rysów wychowawczych zakonu było propagowanie wśród uczniów kultu Matki Najświętszej. Dlatego przy kościele już w 1661 r. powstało Bractwo Szkaplerza Świętego, do którego należała młodzież kolegium. Bractwo to posiadało własny ołtarz boczny z wizerunkiem Matki Bożej Szkaplerznej. Wizerunek ten zachował się do dziś. Na uwagę zasługuje fakt, że umieszczono na nim herby Zakonu Pijarów oraz Karmelitów. O rozwoju kultu Matki Bożej Szkaplerznej świadczą uroczyste obchody jej święta przez profesorów i uczniów. Kronika zakonna przechowywana w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie zawiera również opisy łask za wstawiennictwem Matki Bożej, bez podania, na którym wizerunku zawieszono wota. Dane źródłowe nie pozwalają na szczegółowy opis kultu Matki Bożej Szkaplerznej. Prawdopodobnie miała tu miejsce prawidłowość znana z innych kościołów diecezji przemyskiej i krakowskiej, gdzie czcią wiernych cieszyły się nawet trzy łaskami słynące wizerunki, jak to miało miejsce w pobliskim Czudcu.
Szczególną cześć w rzeszowskiej świątyni pijarów odbierała Matka Boża Niepokalanie Poczęta. Dedykowano Jej ołtarz boczny. Opiekowali się nim uczniowie należący do tzw. oratorianów. Wiadomo, że w 1765 r. wizerunek Najświętszej Maryi Panny Niepokalanie Poczętej przybrany był w srebrną sukienkę wysadzaną szlachetnymi kamieniami, a o wyjątkowej czci, jaką się on cieszył, świadczyły 64 wota zawieszone wokół postaci Matki Bożej. Na skronie Matki Najświętszej nałożono złoconą koronę.
Warto zaznaczyć, że w kościele pijarskim uroczyście obchodzono święta maryjne: Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny oraz Imienia Maryi. Uroczystościom przewodniczyli najczęściej kanonicy kapituł katedralnych, a uczestniczyli w nich m.in. właściciele Rzeszowa oraz okoliczna szlachta.
Kasata rzeszowskiego klasztoru pijarów przez zaborców oraz ograbienie wizerunków z wotów przez monarchię austriacką położyło kres czci Matki Bożej w kościele Świętego Krzyża. Odrodzenie kultu nastąpiło w ostatnich latach dzięki staraniom obecnego proboszcza ks. prał. Władysława Jagustyna. Cześć dla Najświętszej Maryi Panny koncentruje się wokół wizerunku Matki Bożej Szkaplerznej. Warto zaznaczyć, że 1 lipca 2002 r. generał zakonu karmelitów bosych o. Camillus Maccise erygował na nowo Bractwo Szkaplerzne przy świątyni, a w ciągu trzech lat (2002-05) wstąpiło do bractwa 70 osób. Również od 2002 r. istnieje rodzina szkaplerzna, skupiająca obecnie ok. 300 wiernych.
Należy więc mieć nadzieję, że odrodzenie się dawnego sanktuarium maryjnego w kościele Świętego Krzyża w Rzeszowie wpisze się na trwałe w dzieje naszego miasta i diecezji, a według bp. Kazimierza Górnego, „działalność Bractwa szerzącego cześć Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel przyczyni się do pożytku duchowego wiernych i wzrostu świętości”.